ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਕਈ ਦੇਸ਼ ਅਜੇ ਵੀ ਭੁੱਖਮਰੀ, ਸੌਕੇ ਅਤੇ ਕੁਪੋਸ਼ਣ ਵਰਗੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਮੋਟਾਪਾ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਗਲੋਬਲ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਵਜ਼ਨ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਿਹਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਲਈ ਗੰਭੀਰ ਚੁਣੌਤੀ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਦਿ ਲੈਂਸੇਟ (The Lancet) ਜਰਨਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਇੱਕ ਤਾਜ਼ਾ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ, 2050 ਤੱਕ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਅੱਧੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬਾਲਗ ਅਤੇ ਤਕਰੀਬਨ ਇੱਕ ਤਿਹਾਈ ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨ ਮੋਟਾਪੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਣਗੇ। ਇਹ ਖੁਲਾਸਾ 200 ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੇਗਾ ਮੋਟਾਪਾ
ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਮੁਤਾਬਕ, ਅਗਲੇ 25 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੋਟੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 45 ਕਰੋੜ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਕਰੀਬ ਇੱਕ ਤਿਹਾਈ ਹਿੱਸਾ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਰ ਤੀਜਾ ਵਿਅਕਤੀ ਮੋਟਾਪੇ ਨਾਲ ਪੀੜਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਲੈਂਸੇਟ ਰਿਪੋਰਟ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਗੱਲਾਂ
ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਅਜੇ ਤੱਕ ਮੋਟਾਪੇ ਦੀ ਵੱਧਦੀ ਦਰ ‘ਤੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਜੇਕਰ ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਠੋਸ ਕਦਮ ਨਾ ਚੁੱਕੇ ਗਏ ਤਾਂ ਮੋਟਾਪੇ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਮੌਤਾਂ ਦੀ ਦਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਵਾਧਾ ਹੋਵੇਗਾ।
2021 ਤੱਕ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ 25 ਸਾਲ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮਰ ਦੇ 1 ਬਿਲੀਅਨ ਮਰਦ ਅਤੇ 1.11 ਬਿਲੀਅਨ ਔਰਤਾਂ ਮੋਟਾਪੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹਨ। 1990 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤਕ ਮੋਟਾਪੇ ਦੀ ਦਰ ਲਗਭਗ ਦੁਗਣੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ।
ਜੇਕਰ ਹਾਲਾਤ ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਰਹੇ, ਤਾਂ 2050 ਤੱਕ ਮਰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਮੋਟਾਪੇ ਦੀ ਦਰ 54.4 ਫ਼ੀਸਦੀ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ 60.3 ਫ਼ੀਸਦੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਦੇਸ਼
ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ, ਮੋਟਾਪੇ ਨਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਚੀਨ, ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਹਨ। ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਤਕਰੀਬਨ 400 ਮਿਲੀਅਨ ਲੋਕ ਮੋਟਾਪੇ ਨਾਲ ਪੀੜਤ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗਿਣਤੀ 180 ਮਿਲੀਅਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ 17.2 ਮਿਲੀਅਨ ਹੈ।
ਰਿਪੋਰਟ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ 2050 ਤੱਕ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ 3.8 ਬਿਲੀਅਨ ਲੋਕ ਮੋਟਾਪੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਣਗੇ।
ਮੋਟਾਪੇ ਦੀ ਮਾਪ ਇਕਾਈ — ਬੀਐੱਮਆਈ
ਲੈਂਸੇਟ ਦੇ ਖੋਜਕਾਰਾਂ ਨੇ ਮੋਟਾਪੇ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬੌਡੀ ਮਾਸ ਇੰਡੈਕਸ (BMI) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਬੀਐੱਮਆਈ 25 ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਜ਼ਨ ਵਾਲਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਇਹ 30 ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਮੋਟਾਪੇ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਵਿਗਿਆਨੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬੀਐੱਮਆਈ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਸਿਹਤ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਖ਼ਤਰੇ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸਯੋਗ ਮਾਪਦੰਡ ਹੈ।
ਮੋਟਾਪੇ ਦੀ ਜੜ੍ਹ — ਆਧੁਨਿਕ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ
ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਮੋਟਾਪੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਬੈਠਕਦਾਰ ਜੀਵਨਸ਼ੈਲੀ, ਪ੍ਰੋਸੈਸਡ ਭੋਜਨ ਦਾ ਵਧਦਾ ਸੇਵਨ, ਕਸਰਤ ਦੀ ਘਾਟ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਜੈਂਡਰਾ ਹੈਲਥਕੇਅਰ ਵਿੱਚ ਡਾਇਬਟੀਜ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮੁਖੀ ਡਾ. ਅਮਿਤ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਬੀਬੀਸੀ ਮਰਾਠੀ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਕਿਹਾ ਕਿ,
“ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੋਟਾਪੇ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਿਤੀ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਲੋਕ ਉੱਚ ਬੀਐੱਮਆਈ ਨਾਲ ਪੀੜਤ ਹਨ, ਜੋ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਦਿਲ ਦੇ ਰੋਗਾਂ ਅਤੇ ਕੈਂਸਰ ਵਰਗੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਨ।”
ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸੀ ਤਸਵੀਰ ਹੈ — ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਪੰਜ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਬੱਚੇ ਮੋਟਾਪੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਕਈ ਬੱਚੇ ਕੁਪੋਸ਼ਣ ਨਾਲ ਪੀੜਤ ਹਨ।
ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੀ ਸਲਾਹ
ਮਾਹਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮਾਪਿਆਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਪੋਸ਼ਣ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਬਾਰੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਹਤਮੰਦ ਖੁਰਾਕ ਦੀ ਪ੍ਰਚਾਰਣਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਕੈਂਟੀਨਾਂ ਵਿੱਚ ਚਰਬੀ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਵਾਲੇ ਖਾਣੇ ਘਟਾਏ ਜਾਣ।
ਡਾ. ਅਮਿਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, “ਮਾਪੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਟਿਫਿਨ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡ੍ਰੇਟ ਵਾਲੇ, ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਸਮਰੱਥ ਅਤੇ ਫਲ-ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ।”
ਮੋਟਾਪੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਖ਼ਤਰੇ
ਮੋਟਾਪਾ ਕੇਵਲ ਦਿੱਖ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਮੱਸਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਕਈ ਗੰਭੀਰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:
- ਸ਼ੂਗਰ (ਡਾਇਬਟੀਜ਼): ਪੈਨਕ੍ਰਿਆਸ ਵਿੱਚ ਫੈਟ ਇਕੱਠਾ ਹੋਣ ਨਾਲ ਇਨਸੁਲਿਨ ਦੀ ਕਮੀ ਅਤੇ ਸ਼ੂਗਰ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
- ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ: ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਨਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਚਰਬੀ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋਣ ਨਾਲ ਖੂਨ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਰੁਕਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਹਾਰਟ ਅਟੈਕ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਵੱਧਦਾ ਹੈ।
- ਸਟ੍ਰੋਕ: ਦਿਮਾਗ ਦੀਆਂ ਨਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫੈਟ ਇਕੱਠੀ ਹੋਣ ਨਾਲ ਸਟ੍ਰੋਕ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਵੱਧ ਸਕਦਾ ਹੈ।
- ਹਾਈ ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ: ਨਾੜੀਆਂ ਦੇ ਸੰਕੁਚਿਤ ਹੋਣ ਨਾਲ ਖੂਨ ਦਾ ਦਬਾਅ ਵਧਦਾ ਹੈ।
- ਕੈਂਸਰ: ਕਈ ਅਧਿਐਨ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੋਟੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਕੈਂਸਰ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਨੀਂਦ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ: ਵਧੇਰੇ ਵਜ਼ਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਘਰਾੜੇ ਅਤੇ ਸੌਣ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਆਮ ਹਨ।
ਸਿੱਟਾ
ਮੋਟਾਪਾ ਹੁਣ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਸਮੱਸਿਆ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਕਟ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸਰਕਾਰਾਂ, ਸਿਹਤ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਤੁਰੰਤ ਕਦਮ ਨਾ ਚੁੱਕੇ, ਤਾਂ ਅਗਲੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੋਟਾਪਾ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਸਿਹਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ।