ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ – ਭਾਰਤੀ ਪਾਸਪੋਰਟ ਦੀ ਗਲੋਬਲ ਸਥਿਤੀ ਹਾਲੀ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। 2025 ਦੇ ਹੈਨਲੇ ਪਾਸਪੋਰਟ ਇੰਡੈਕਸ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਇਸ ਵੇਲੇ 199 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 85ਵੇਂ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਹੈ। ਇਹ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਪੰਜ ਪੌੜੀਆਂ ਹੇਠਾਂ ਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਹ ਇੰਡੈਕਸ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਮਾਪ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕ ਕਿੰਨੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਨਾਂ ਵੀਜ਼ਾ ਜਾਂ ਆਨ-ਅਰਾਈਵਲ ਵੀਜ਼ਾ ਨਾਲ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕ ਕੇਵਲ 57 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਨਾਂ ਵੀਜ਼ਾ ਦੇ ਦਾਖਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
📉 ਕਿਉਂ ਘਟ ਰਹੀ ਹੈ ਰੈਂਕਿੰਗ?
ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਾਸਪੋਰਟ ਰੈਂਕਿੰਗ ਘਟਣ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਣ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਾਰਣ ਹੈ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਵਧਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ। ਚੀਨ, ਜਾਪਾਨ, ਦੱਖਣੀ ਕੋਰੀਆ ਅਤੇ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਰਗੇ ਏਸ਼ੀਆਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਵੀਜ਼ਾ-ਮੁਕਤ ਯਾਤਰਾ ਸਮਝੌਤੀਆਂ ਦਾ ਜਾਲ ਵਧਾ ਲਿਆ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕ 193 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਨਾਂ ਵੀਜ਼ਾ ਦੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਦੱਖਣੀ ਕੋਰੀਆ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ 190 ਅਤੇ ਜਾਪਾਨ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ 189 ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਦੇ ਨਾਲ, ਭਾਰਤੀ ਪਾਸਪੋਰਟ ਨਾਲ ਕੇਵਲ 57 ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਹੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੁਲ੍ਹਦਾ ਹੈ।
🕰️ ਪਿਛਲੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਤਸਵੀਰ
ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਪਿਛਲੇ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ 80ਵੇਂ ਸਥਾਨ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਹੀ ਰਿਹਾ ਹੈ।
- 2014 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਥਾਨ 76ਵਾਂ ਸੀ ਅਤੇ 52 ਦੇਸ਼ ਵੀਜ਼ਾ-ਫ੍ਰੀ ਸਨ।
- 2021 ਵਿੱਚ ਇਹ ਡਿੱਗ ਕੇ 90ਵੇਂ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਆ ਗਿਆ।
- 2023 ਅਤੇ 2024 ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸੁਧਾਰ ਹੋਇਆ ਅਤੇ 80ਵੇਂ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚਿਆ।
- 2025 ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ 85ਵੇਂ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਆ ਗਿਆ।
ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਦਸ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀਆਂ ਲਈ ਵੀਜ਼ਾ-ਮੁਕਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 52 ਤੋਂ ਵਧ ਕੇ 57 ਹੋਈ ਹੈ, ਪਰ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਇਸ ਤੋਂ ਕਈ ਗੁਣਾ ਤੇਜ਼ ਰਹੀ ਹੈ।
💬 ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਰਾਏ
ਅਰਮੀਨੀਆ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਰਾਜਦੂਤ ਅਚਲ ਮਲਹੋਤਰਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਕੇਵਲ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਥਿਰਤਾ ਅਤੇ ਗਲੋਬਲ ਛਵੀ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਉਹ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਬਿਨਾਂ ਵੀਜ਼ਾ ਕਈ ਯੂਰਪੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਪਰ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਅਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅਸਥਿਰਤਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਬਦਲੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹਾਲੇ ਵੀ ਜਟਿਲ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਈ ਭਾਰਤੀ ਆਪਣੇ ਵੀਜ਼ੇ ਦੀ ਮਿਆਦ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਗਲੋਬਲ ਛਵੀ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ।
🔐 ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਅਪਡੇਟ
2024 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਾਸਪੋਰਟ ਧੋਖਾਧੜੀ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ’ਚ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਮਾਮਲੇ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਾਸਪੋਰਟ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਸੁਧਾਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਈ-ਪਾਸਪੋਰਟ (e-passport) ਲਾਂਚ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਾਇਓਮੈਟ੍ਰਿਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵਾਲੀ ਚਿੱਪ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਤਕਨੀਕ ਜਾਅਲੀ ਪਾਸਪੋਰਟ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਯਾਤਰਾ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।
🤝 ਅੱਗੇ ਦਾ ਰਾਹ
ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਾਸਪੋਰਟ ਤਾਕਤ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਯਾਤਰਾ ਸਮਝੌਤੇ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਜਿੰਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭਾਰਤ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਯਾਤਰਾ ਸਾਂਝੇਦਾਰੀ ਵਧਾਏਗਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵੱਲੋਂ ਵੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਲਈ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੁੱਲ੍ਹਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵਧੇਗੀ।
ਗਲੋਬਲਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦੇ ਇਸ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਪਾਸਪੋਰਟ ਸਿਰਫ਼ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਨਰਮ ਤਾਕਤ (Soft Power) ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।
ਚਾਹੇ ਭਾਰਤੀ ਪਾਸਪੋਰਟ ਦੀ ਰੈਂਕਿੰਗ ਇਸ ਵੇਲੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾਜਨਕ ਹੈ, ਪਰ ਸੁਰੱਖਿਆ, ਤਕਨੀਕ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਲਈ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ ਬਦਲ ਸਕਦੀ ਹੈ।