ਦਿਮਾਗ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਗ ਹੈ, ਜੋ ਸੋਚ, ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ, ਹਰਕਤਾਂ, ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਾਂ ਇਸਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਸੈੱਲਾਂ ਦਾ ਅਸਧਾਰਨ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਗੰਢ ਜਾਂ ਸੋਜ (Tumor) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਹੀ ਅਸੀਂ ਬ੍ਰੇਨ ਟਿਊਮਰ (Brain Tumor) ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ।
ਬ੍ਰੇਨ ਟਿਊਮਰ ਕਿੱਥੇ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ?
ਟਿਊਮਰ ਸਿਰਫ਼ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਟਿਸ਼ੂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਨਸਾਂ, ਪਿਟਿਊਟਰੀ ਗਲੈਂਡ, ਪਾਈਨਲ ਗਲੈਂਡ, ਅਤੇ ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ਢੱਕਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੇਨਿੰਜ ਝਿੱਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦੇ ਲੱਛਣ ਕਈ ਵਾਰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗੰਭੀਰ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਲਈ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਬ੍ਰੇਨ ਟਿਊਮਰ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ
ਮੇਓਕਲੀਨਿਕ (MayoClinic) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਬ੍ਰੇਨ ਟਿਊਮਰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੋ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ—
- ਬੇਨਾਈਨ ਟਿਊਮਰ (Benign Tumor) – ਇਹ ਕੈਂਸਰ ਰਹਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਵਧਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਜੇ ਵੱਡਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਦਿਮਾਗ ‘ਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
- ਮੈਲੀਗਨੈਂਟ ਟਿਊਮਰ (Malignant Tumor) – ਇਹ ਕੈਂਸਰ ਵਾਲਾ, ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧਣ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਟਿਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਕਈ ਵਾਰ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫੇਫੜਿਆਂ ਜਾਂ ਛਾਤੀ ਤੋਂ ਫੈਲ ਕੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਟਿਊਮਰ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਬ੍ਰੇਨ ਟਿਊਮਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਬ੍ਰੇਨ ਟਿਊਮਰ ਦੇ ਸੰਭਾਵਿਤ ਕਾਰਨ
ਬ੍ਰੇਨ ਟਿਊਮਰ ਦੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਾਰਨ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ, ਪਰ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਕੁਝ ਸੰਭਾਵਿਤ ਕਾਰਕ ਦਰਸਾਏ ਹਨ:
- ਜੈਨੇਟਿਕ ਮਿਊਟੇਸ਼ਨ – ਸੈੱਲਾਂ ਦੇ ਡੀਐਨਏ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਕਾਰਨ ਸੈੱਲ ਬੇਕਾਬੂ ਹੋ ਕੇ ਵਧਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ।
- ਪਰਿਵਾਰਕ ਇਤਿਹਾਸ – ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਬ੍ਰੇਨ ਟਿਊਮਰ ਦੇ ਕੇਸ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਤਰਾ ਵਧਦਾ ਹੈ।
- ਰੇਡੀਏਸ਼ਨ ਐਕਸਪੋਜ਼ਰ – ਵੱਧ ਤਰੰਗਾਂ ਨਾਲ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸੰਪਰਕ ਵੀ ਖ਼ਤਰਾ ਵਧਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
- ਇਮਿਊਨ ਸਿਸਟਮ ਡਿਸਆਰਡਰ – ਕੁਝ ਦੁਰਲੱਭ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵੀ ਟਿਊਮਰ ਬਣਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰੇਨ ਟਿਊਮਰ ਦੇ 5 ਮੁੱਖ ਲੱਛਣ
- ਸਵੇਰੇ ਉੱਠਦੇ ਹੀ ਤੇਜ਼ ਸਿਰ ਦਰਦ
ਜੇਕਰ ਹਰ ਸਵੇਰ ਉੱਠਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਤੇਜ਼ ਸਿਰ ਦਰਦ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਉਲਟੀਆਂ ਜਾਂ ਮਤਲੀ ਵੀ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਇਹ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਦਬਾਅ ਵਧਣ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਮਾਈਗਰੇਨ ਨਾਲੋਂ ਇਹ ਵੱਖਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ। - ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ ਦੀ ਕਮੀ
ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ-ਮੋਟੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਭੁੱਲ ਜਾਣਾ ਆਮ ਹੈ, ਪਰ ਜੇਕਰ ਹਾਲੀਆ ਘਟਨਾਵਾਂ, ਤਾਰੀਖਾਂ ਜਾਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਭੁੱਲਣ ਲੱਗੋ ਤਾਂ ਇਹ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਕੰਮਕਾਜ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬ੍ਰੇਨ ਟਿਊਮਰ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। - ਬੋਲਣ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ
ਜੇਕਰ ਬੋਲਣ ਵੇਲੇ ਸ਼ਬਦ ਮੂੰਹ ‘ਤੇ ਰੁਕ ਜਾਣ, ਗਲਤ ਵਾਕ ਬਣਣ ਜਾਂ ਹੋਰ ਲੋਕ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਮਝ ਨਾ ਸਕਣ, ਤਾਂ ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਟਿਊਮਰ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਉਸ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਬੋਲਚਾਲ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। - ਅਚਾਨਕ ਦੌਰੇ (Seizures)
ਬਾਲਗ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਦੇ ਅਚਾਨਕ ਦੌਰਾ ਪੈ ਜਾਣਾ ਅਤੇ ਹੋਸ਼ ਗੁਆ ਦੇਣਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਹੈ। ਬ੍ਰੇਨ ਟਿਊਮਰ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਵਿਗਾੜ ਕੇ ਅਜਿਹੇ ਦੌਰਿਆਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। - ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ
ਜੇਕਰ ਟਿਊਮਰ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਉਹਨਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਜਾਂ ਨਸਾਂ ‘ਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਧੁੰਦਲੀ ਜਾਂ ਦੋਹਰੀ ਨਜ਼ਰ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਚਾਨਕ ਬਦਲਾਅ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।
ਨਤੀਜਾ
ਬ੍ਰੇਨ ਟਿਊਮਰ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਬੀਮਾਰੀ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਇਲਾਜ ਨਾਲ ਕਾਬੂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਉਪਰੋਕਤ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਲੱਛਣ ਲਗਾਤਾਰ ਨਜ਼ਰ ਆਏ ਤਾਂ ਤੁਰੰਤ ਨਿਊਰੋਲੌਜਿਸਟ ਜਾਂ ਮਾਹਿਰ ਡਾਕਟਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਯਾਦ ਰੱਖੋ—ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਇਲਾਜ ਜਾਨ ਬਚਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।