ਕੌਫ਼ੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਪੇਯ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਲੱਖਾਂ ਕਰੋੜਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਪਿਛਲੀਆਂ ਪੰਜ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਕੌਫ਼ੀ ਮਨੁੱਖੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ 17ਵੀਂ ਤੇ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਪੁਨਰ ਜਾਗਰਿਤੀ ਵਿੱਚ ਕੌਫ਼ੀ ਨੇ ਕੇਂਦਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
ਕੌਫ਼ੀ ਕਿੱਥੋਂ ਆਈ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਫੈਲੀ
ਕੌਫ਼ੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਇਥੋਪੀਆ ਤੋਂ ਹੋਈ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਥੋਪੀਆ ਵਿੱਚ ਕੌਫ਼ੀ ਅਰੈਬਿਕਾ ਨਾਮ ਦੇ ਪੌਦੇ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨੌਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਕਾਲਡੀ ਨਾਮ ਦੇ ਇੱਕ ਚਰਵਾਹੇ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਬੱਕਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਬੀਜ ਖਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜ਼ਿਆਦਾ ਚੁਸਤ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਬੀਜ ਖਾਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕੌਫ਼ੀ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਹ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪੇਯ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਈ।
ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੱਥ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਯਮਨ ਦੇ ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤਾਂ ਨੇ 14ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਕੌਫ਼ੀ ਦੇ ਬੀਜ ਭੁੰਨ ਕੇ ਆਧੁਨਿਕ ਕੌਫ਼ੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਓਟੋਮਨ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਹਰੇਕ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਕੌਫ਼ੀ ਘਰ ਖੁੱਲ੍ਹ ਗਏ ਸਨ, ਜਿੱਥੇ ਲੋਕ ਸਿਆਸਤ, ਸਾਖਰਤਾ ਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਜਰਮਨ ਚਿੰਤਕ ਯੁਰਗਨ ਹਬਰਮਸ ਮੁਤਾਬਕ, ਕੌਫ਼ੀ ਘਰ ਹੀ ਉਹ ਥਾਂ ਸਨ ਜਿੱਥੇ ਆਧੁਨਿਕ ਲੋਕਤੰਤਰਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਵੋਲਟੇਅਰ ਤਾਂ ਦਿਨ ਵਿੱਚ 70 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੱਪ ਕੌਫ਼ੀ ਪੀ ਲੈਂਦੇ ਸਨ।
ਕੌਫ਼ੀ ਦਾ ਆਰਥਿਕ ਤੇ ਸਮਾਜਕ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਵੈਂਡਰਬਿਲਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਟੈਡ ਫ਼ਿਸ਼ਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ “ਕੌਫ਼ੀ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।” ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਦਯੋਗਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਕੌਫ਼ੀ ਕਾਮਿਆਂ ਦੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਸਾਧਨ ਬਣੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ “ਕੌਫ਼ੀ ਬਰੇਕ” ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।
ਪਰ ਕੌਫ਼ੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਕਾਲੇ ਪੰਨਿਆਂ ਤੋਂ ਖਾਲੀ ਨਹੀਂ। 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਤੋਂ ਗੁਲਾਮ ਲਿਆ ਕੇ ਹਾਇਤੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਵਿੱਚ ਕੌਫ਼ੀ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕਰਵਾਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਤਿਹਾਈ ਕੌਫ਼ੀ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾਸਾਂ ਦੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਕਰਦਾ ਸੀ।
ਅੱਜ ਵੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਕਰੀਬ 50 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ 125 ਮਿਲੀਅਨ ਲੋਕ ਕੌਫ਼ੀ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਰੋਜ਼ੀ ਰੋਟੀ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲਗਭਗ ਅੱਧੇ ਗਰੀਬੀ ਦੀ ਲਕੀਰ ਹੇਠ ਜੀਵਨ ਬਿਤਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਕੌਫ਼ੀ ਦਾ ਸਰੀਰ ਉੱਤੇ ਅਸਰ
ਕੌਫ਼ੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਕੈਫ਼ੀਨ ਹੈ — ਜੋ ਕਿ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਤੱਤ ਹੈ। ਕੈਫ਼ੀਨ ਦਿਮਾਗ ਅਤੇ ਨਰਵਸ ਸਿਸਟਮ ‘ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਐਡਨੋਸਾਈਨ ਨਾਂ ਦੇ ਰਸ ਨੂੰ ਰੋਕਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਥਕਾਵਟ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਕੌਫ਼ੀ ਪੀਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਅਕਤੀ ਹੋਰ ਜਾਗਰੂਕ ਤੇ ਚੁਸਤ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਕੈਫ਼ੀਨ ਖੂਨ ਦੇ ਦਬਾਅ ਵਿੱਚ ਹਲਕਾ ਵਾਧਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਦਿਮਾਗੀ ਚੁਸਤਾਈ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਮੂਡ ਸੁਧਾਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਥਕਾਵਟ ਘਟਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਖਿਡਾਰੀ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ਨੂੰ ਊਰਜਾ ਵਧਾਉਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ ਵਜੋਂ ਵਰਤਦੇ ਹਨ।
ਇਸਦਾ ਅਸਰ ਲਗਭਗ 15 ਮਿੰਟ ਤੋਂ 2 ਘੰਟਿਆਂ ਤੱਕ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਸਰੀਰ ਇਸਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਚਾਉਣ ਲਈ 5 ਤੋਂ 10 ਘੰਟੇ ਲਗਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਕਿੰਨੀ ਮਾਤਰਾ ਸਹੀ ਹੈ?
ਸਿਹਤ ਮਾਹਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਕ ਬਾਲਗ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ ਰੋਜ਼ਾਨਾ 400 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ ਤੱਕ ਕੈਫ਼ੀਨ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ — ਜੋ ਲਗਭਗ ਚਾਰ ਤੋਂ ਪੰਜ ਕੱਪ ਕੌਫ਼ੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਾਤਰਾ ਉਨੀਂਦਰਾ, ਚਿੰਤਾ, ਹੱਥ ਤਰੇਲ੍ਹੇ ਹੋਣਾ, ਪੇਟ ਦੀ ਗੜਬੜ, ਮਤਲਾਬ ਜਾਂ ਸਿਰ ਦਰਦ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਅਮਰੀਕੀ ਫੂਡ ਐਂਡ ਡਰੱਗ ਐਡਮਿਨਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਮੁਤਾਬਕ, ਜੇ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ 1200 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ ਕੈਫ਼ੀਨ (ਭਾਵ 12 ਕੱਪ ਕੌਫ਼ੀ) ਇੱਕੋ ਵਾਰ ਪੀ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਦੌਰਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮਾਹਰ ਦੁਪਹਿਰ ਜਾਂ ਸ਼ਾਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੌਫ਼ੀ ਪੀਣ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਸਿਹਤ ਲਈ ਕੌਫ਼ੀ ਦੇ ਫਾਇਦੇ
ਜੇ ਕੌਫ਼ੀ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪੀਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਕਈ ਸਿਹਤ ਲਾਭ ਦੇ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਹਾਰਵਰਡ ਪਬਲਿਕ ਹੈਲਥ ਸਕੂਲ ਦੇ ਡਾ. ਮਾਟਿਆਸ ਹੈਨ ਮੁਤਾਬਕ — “ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਤੋਂ ਪੰਜ ਕੱਪ ਕੌਫ਼ੀ ਪੀਣ ਨਾਲ ਮੌਤ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਘਟ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ੂਗਰ, ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਕੁਝ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਕੈਂਸਰ ਤੋਂ ਵੀ ਬਚਾਅ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ।”
ਅੰਤ ਵਿੱਚ
ਕੌਫ਼ੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਪੇਯ ਨਹੀਂ — ਇਹ ਇਤਿਹਾਸ, ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ, ਪਰ ਇਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਮੌਜੂਦ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਅਤੇ ਗਰੀਬੀ ਦੇ ਅਧਿਆਇ ਨੂੰ ਭੁੱਲਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ।
ਅਗਲੀ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੌਫ਼ੀ ਦਾ ਕੱਪ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਫੜੋ, ਤਾਂ ਇਸਦੇ ਸੁਆਦ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਯਾਦ ਰੱਖੋ।