ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ — ਹਰ ਸਾਲ ਦੀਵਾਲੀ ਦੇ ਦਿਨ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਚਮਕਦਾਰ ਰੌਸ਼ਨੀਆਂ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀਆਂ ਸੁਰਿਲੀਆਂ ਧੁਨਾਂ ਅਤੇ ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰਿਆਂ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹਦੀਕਲਾ ਦਾ ਰੰਗ, ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤਿਉਹਾਰ ‘ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਿਵਸ’ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਜੀਵੰਤ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਦਿਹਾੜਾ ਕੇਵਲ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਅਮਰ ਕਥਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਮਨੁੱਖਤਾ, ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਅਸਲ ਅਰਥ ਪਰਗਟ ਕੀਤਾ।
ਤਿਉਹਾਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੌਮ ਦੀ ਰੂਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਆਪਣੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਹਿਚਾਣ ਨੂੰ ਸੰਜੋ ਕੇ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਹ ਪਵਿੱਤਰ ਦਿਨ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਰਚੇ ਉਹ ਸਮਾਗਮ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਕੌਮ ਦੇ ਅੰਦਰ ਨਵੀਂ ਉਰਜਾ, ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਅਤੇ ਆਤਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
🕯️ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਕੈਦ ਤੇ ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦੀ ਘਟਨਾ
ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਦਰਜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਮੀਰੀ ਤੇ ਪੀਰੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਮਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਵੱਲੋਂ ਗਵਾਲੀਅਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਉਹ ਜਗ੍ਹਾ ਸੀ ਜਿੱਥੋਂ ਕਦੇ ਵੀ ਕੋਈ ਕੈਦੀ ਜਿਊਂਦਾ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਬੇਕਸੂਰ ਹੋ ਕੇ ਕੈਦ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰੁ ਸਾਹਿਬ ਅੱਗੇ ਆਪਣੀ ਮੁਕਤੀ ਲਈ ਵੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ।
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਕਰੁਣਾ ਅਤੁੱਲ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫ਼ਰਮਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਤਦੋਂ ਹੀ ਕਿਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣਗੇ ਜਦੋਂ ਇਹ ਸਾਰੇ ਰਾਜੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਇਕੱਠੇ ਰਿਹਾਅ ਕੀਤੇ ਜਾਣ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਅਰਜ਼ੀ ਮੰਨ ਲਈ ਅਤੇ 52 ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਾਲ ਆਜ਼ਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸੀ ਕਾਰਨ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ “ਬੰਦੀ ਛੋੜ” ਦਾ ਖ਼ਿਤਾਬ ਮਿਲਿਆ।
🌺 ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਚ ਦੀਵਾਲੀ ਤੇ ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਾ ਸਮਾਗਮ
ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਗਵਾਲੀਅਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚੇ, ਤਦੋਂ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਦੇ ਕਹਿਣ ‘ਤੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੇ ਦੀਪਮਾਲਾ ਕਰਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕੀਤਾ। ਇਹੀ ਦਿਹਾੜਾ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ‘ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਿਵਸ’ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਅਮਰ ਹੋ ਗਿਆ।
ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਬੜੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀਵੇਂ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ, ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਲੱਖਾਂ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਅੰਦਰ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਤੱਕ ਨਿਰੰਤਰ ਰਾਗੀ ਜਥਿਆਂ, ਢਾਡੀ ਕਵੀਆਂ ਅਤੇ ਕਵੀਸ਼ਰੀ ਗਾਇਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਕੀਰਤਨ ਤੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀ ਰਸਮ ਚਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।
ਦੀਵਾਲੀ ਦੀ ਰਾਤ ਜਦੋਂ ਰਹਿਰਾਸ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਾਠ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਦੋਂ ਸੰਗਤਾਂ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੀਆਂ ਹੋ ਕੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਆਤਿਸ਼ਬਾਜ਼ੀ ਦੇ ਨਜ਼ਾਰਿਆਂ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਾਰਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
💫 ਰੂਹਾਨੀ ਅਰਥ ਤੇ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਗਿਕਤਾ
ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਿਵਸ ਕੇਵਲ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਆਤਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਸਾਨੂੰ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸਲੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸਿਰਫ਼ ਸਰੀਰ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਮਨ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਦੋਂ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦਾ ਹਨੇਰਾ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਅੰਦਰਲਾ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸੇ ਲਈ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਿਵਸ ਦੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਇਹੀ ਅਰਦਾਸ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰੂ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਚਿਰਾਗ ਵਾਂਗ ਜਗਦੀ ਰਹੇ।
✨ ਸੰਦੇਸ਼
“ਦਾਲ ਰੋਟੀ ਘਰ ਦੀ, ਦੀਵਾਲੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ” — ਇਹ ਕਹਾਵਤ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ, ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੈ। ਆਓ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਮਿਲੀ ਇਸ ਆਜ਼ਾਦੀ, ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਸਿਮਰਨ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਉਤਾਰ ਕੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦਾ ਦੀਵਾ ਜਗਾਈਏ, ਤਾਂ ਜੋ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰੋਂ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦਾ ਹਨੇਰਾ ਸਦਾ ਲਈ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਵੇ।