ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਸਕ: ਸਰੀਰਕ ਸਿਹਤ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਕਈਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਅਕਸਰ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਛੋਟੀ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਜੇ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਧਿਆਨ ਨਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਹਰਨੀਆ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ। ਡਾਕਟਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰਨੀਆ ਕੋਈ ਜਾਨਲੇਵਾ ਬਿਮਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਪਰ ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਦਰਦ, ਸੋਜ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਕਾਰਨ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਕੰਮਕਾਜ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਕਈ ਵਾਰ ਸਰਜਰੀ ਦੀ ਲੋੜ ਵੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।
ਹਰਨੀਆ ਕੀ ਹੈ?
ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਰਜਨ ਡਾ. ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਗਰਵਾਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਹਰਨੀਆ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸਰੀਰ ਦੀ ਕਿਸੇ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀ ਜਾਂ ਟਿਸ਼ੂ ਵਿੱਚ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਕਾਰਨ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀ ਫਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਸੁਰਾਖ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅੰਗਾਂ ਦਾ ਕੁਝ ਹਿੱਸਾ ਉਸ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਸਥਾਨ ਰਾਹੀਂ ਬਾਹਰ ਵੱਲ ਧੱਕਾ ਮਾਰਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪੇਟ, ਛਾਤੀ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਹਿੱਸੇ, ਨਾਭੀ, ਕਮਰ ਅਤੇ ਪੱਟ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਵੇਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਖਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹਰਨੀਆ ਸਿਰਫ਼ ਵੱਡੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਹਰਨੀਆ ਦੇ ਆਮ ਲੱਛਣ
ਹਰਨੀਆ ਦੇ ਲੱਛਣ ਮਰਦਾਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵੱਖਰੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਕੁਝ ਸੰਕੇਤ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜੋ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਵੇਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ:-
- ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਉਛਾਲ ਜਾਂ ਸੂਜਨ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣਾ।
- ਛੂਹਣ ‘ਤੇ ਹਲਕਾ ਜਾਂ ਤੀਖ਼ਾ ਦਰਦ ਹੋਣਾ।
- ਪਿਸ਼ਾਬ ਕਰਨ ਜਾਂ ਭਾਰ ਚੁੱਕਣ ਸਮੇਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਕਲੀਫ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨਾ।
- ਵਾਰ-ਵਾਰ ਉਲਟੀ ਆਉਣਾ ਜਾਂ ਭੋਜਨ ਦਾ ਰਿਫਲਕਸ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨਾ।
- ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਚੱਲਣਾ, ਬੈਠਣਾ ਜਾਂ ਉੱਠਣਾ ਦੌਰਾਨ ਦਰਦ ਦਾ ਵੱਧਣਾ।
ਡਾਕਟਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਹਰਨੀਆ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪਛਾਣ ਕੇ ਇਲਾਜ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਵੱਡੀਆਂ ਗੰਭੀਰਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜੇ ਇਸ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਅਣਡਿੱਠਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਸਥਿਤੀ ਖਤਰਨਾਕ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਹਰਨੀਆ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ
ਹਰਨੀਆ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ:-
- ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ (ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਬੁੱਢੇਪੇ ਵਿੱਚ)।
- ਸੱਟ ਲੱਗਣਾ ਜਾਂ ਭਾਰ ਚੁੱਕਣ ਸਮੇਂ ਵੱਧ ਦਬਾਅ ਪੈਣਾ।
- ਮੋਟਾਪਾ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਸਰਤ।
- ਸਰਜਰੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਬਣੀਆਂ ਜਟਿਲਤਾਵਾਂ।
- ਕੁਝ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਨਮ ਤੋਂ ਹੀ ਮਿਲੀ ਜੈਨੇਟਿਕ ਸਮੱਸਿਆ।
- ਪ੍ਰੀਮੇਚੋਰ ਬੇਬੀ ਜਾਂ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਗਰਭ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਵੀ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਹਰਨੀਆ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ
ਮੈਡੀਕਲ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਹਰਨੀਆ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਮੁੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ:-
- ਇਨਗੁਇਨਲ ਹਰਨੀਆ (Inguinal Hernia): ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਕਿਸਮ, ਜੋ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮਰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵੇਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਹਾਈਟਲ ਹਰਨੀਆ (Hiatal Hernia): ਇਹ ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ 50 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਅੰਬਿਲੀਕਲ ਹਰਨੀਆ (Umbilical Hernia): ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ।
- ਇੰਸੀਜ਼ਨਲ ਹਰਨੀਆ (Incisional Hernia): ਪਿਛਲੀ ਸਰਜਰੀ ਦੇ ਕਾਰਨ।
- ਸਪੋਰਟਸ ਹਰਨੀਆ (Sports Hernia): ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰ ਚੁੱਕਣ ਜਾਂ ਵੱਧ ਕਸਰਤ ਕਾਰਨ।
ਇਲਾਜ ਦੇ ਤਰੀਕੇ
ਹਰਨੀਆ ਦਾ ਪੂਰਾ ਇਲਾਜ ਸਿਰਫ਼ ਸਰਜਰੀ ਨਾਲ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਦਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਜੀਵਨਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਨਾਲ ਦਰਦ ਜਾਂ ਸੋਜ ਤੋਂ ਰਾਹਤ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਡਾਕਟਰ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਜਰੀਆਂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ:-
- ਓਪਨ ਸਰਜਰੀ – ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਟਿਸ਼ੂ ਜਾਂ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਲੈਪਰੋਸਕੋਪਿਕ ਸਰਜਰੀ – ਜਿਸ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕੱਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਰੀਜ਼ ਜਲਦੀ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਨਤੀਜਾ
ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਪੇਟ ਜਾਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਅਚਾਨਕ ਉਛਾਲ ਜਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਦਰਦ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਹਰਨੀਆ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਸਮਝ ਕੇ ਤੁਰੰਤ ਡਾਕਟਰੀ ਸਲਾਹ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਜਿੰਨੀ ਜਲਦੀ ਇਸ ਦਾ ਇਲਾਜ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਵੇਗਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਰੀਜ਼ ਦੀ ਸਿਹਤਮੰਦ ਜੀਵਨ ਵੱਲ ਵਾਪਸੀ ਦੇ ਚਾਨਸ ਬਣਦੇ ਹਨ।