ਜਾਣੋ ਚੰਦ ਦੀਆਂ ਸਲੇਟੀ ਰੰਗੀਆਂ ਫੋਟੋਆਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦਾ ਸੱਚ
ਅਸੀਂ ਜਦੋਂ ਚੰਦ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ — ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਗਿਆਨ ਰੋਵਰ ਜਾਂ ਵਿਕਰਮ ਲੈਂਡਰ ਵੱਲੋਂ ਭੇਜੀਆਂ — ਤਾਂ ਉਹ ਅਕਸਰ ਕਾਲੀ ਤੇ ਚਿੱਟੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਇਸ ਨਾਲ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸਵਾਲ ਉੱਠਦਾ ਹੈ — ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਰੰਗੀਨ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਚੰਦ ਦੀਆਂ ਫੋਟੋਆਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਸਲੇਟੀ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ? ਕੀ ਚੰਦ ਦਾ ਅਸਲ ਰੰਗ ਸੱਚਮੁੱਚ ਸਲੇਟੀ ਹੈ?
📸 ਚੰਦ ਦੀਆਂ ਕਾਲੀਆਂ ਤੇ ਚਿੱਟੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ
ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਚੰਦ ‘ਤੇ ਲਗੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੈਮਰੇ ਮੋਨੋਕ੍ਰੋਮ (ਕਾਲੇ ਤੇ ਚਿੱਟੇ) ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਿਕਰਮ ਲੈਂਡਰ ‘ਤੇ ਲੱਗੇ “HazCam” (Hazard Sensing and Avoidance Camera) ਜਾਂ ਪ੍ਰਗਿਆਨ ਰੋਵਰ ਦੇ ਵਿਜ਼ਨ ਸਿਸਟਮ — ਇਹ ਸਾਰੇ ਬਲੈਕ ਐਂਡ ਵ੍ਹਾਈਟ ਕੈਮਰੇ ਹਨ।
ਇਹ ਕੈਮਰੇ ਰੰਗ ਨਹੀਂ, ਵੇਰਵਾ ਅਤੇ ਸਪਸ਼ਟਤਾ ਪਕੜਣ ਲਈ ਬਣੇ ਹਨ। ਉਹ ਚੰਦ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਦੀਆਂ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਜਗ੍ਹਾਂ, ਚੱਟਾਨਾਂ ਜਾਂ ਟੋਏ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਵਿਕਰਮ ਲੈਂਡਰ ਕੋਲ ਕੁਝ ਰੰਗੀਨ ਕੈਮਰੇ ਵੀ ਹਨ ਜੋ ਚੰਦ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਦੀਆਂ ਸੁੰਦਰ ਤਸਵੀਰਾਂ ਭੇਜਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਰੰਗੀਨ ਕੈਮਰੇ ਨਾਲ ਵੀ ਚੰਦ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਸਲੇਟੀ ਹੀ ਦਿਖਦੀ ਹੈ — ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਕਾਰਨ ਹੈ।
🤖 ਆਰਟੀਫੀਸ਼ੀਅਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ (AI) ਨੂੰ ਕਾਲਾ-ਚਿੱਟਾ ਕਿਉਂ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ
ਇਹ ਸਮਝਣ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਜਾਣੋ ਕਿ AI ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਦਾ ਹੈ।
ਜਿਵੇਂ ਤੁਹਾਡੇ ਫੋਨ ਵਿੱਚ “Face Unlock” ਫੀਚਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਤੁਹਾਡਾ ਚਿਹਰਾ ਪਛਾਣ ਕੇ ਫੋਨ ਖੋਲ੍ਹਦਾ ਹੈ — ਉਹ ਵੀ ਕਾਲੇ ਤੇ ਚਿੱਟੇ ਡੇਟਾ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਹਰੇਕ ਤਸਵੀਰ ਛੋਟੇ ਪਿਕਸਲਾਂ ਨਾਲ ਬਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹਰ ਪਿਕਸਲ ‘ਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਚਮਕ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਨੰਬਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ — “0” ਮਤਲਬ ਕਾਲਾ, “255” ਮਤਲਬ ਚਿੱਟਾ।
ਇਹਨਾਂ ਨੰਬਰਾਂ ਦੇ ਬੀਚ ਦੇ ਮੁੱਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਲੇਟੀ (grey) ਛਾਂਵਾਂ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ।
AI ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁੱਲਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਕਿਨਾਰੇ ਦੀ ਪਛਾਣ (edge detection) ਕਰਦਾ ਹੈ — ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਪੱਥਰਾਂ, ਟੋਇਆਂ, ਕ੍ਰੇਟਰਾਂ ਤੇ ਢਲਾਣਾਂ ਦੀ ਆਕਾਰਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੱਭ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਕਾਲਾ-ਚਿੱਟਾ ਡੇਟਾ ਹਲਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰੋਸੈਸ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਰੰਗੀਨ ਡੇਟਾ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜਾਣਕਾਰੀ (ਲਾਲ, ਹਰਾ, ਨੀਲਾ) ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਗਣਨਾ ਦਾ ਸਮਾਂ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ — ਜੋ ਚੰਦ ਦੀ ਲੈਂਡਿੰਗ ਜਿਹੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਮੌਕੇ ਤੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਲਈ, ਜਿੱਥੇ ਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਸਹੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ — ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲੈਂਡਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਲੈਂਡਿੰਗ — ਉੱਥੇ ਕਾਲੇ-ਚਿੱਟੇ ਕੈਮਰੇ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉਚਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
🛰️ ਵਿਕਰਮ ਲੈਂਡਰ ਦੇ ਕੈਮਰੇ ਕੀ ਕਰਦੇ ਹਨ?
ਵਿਕਰਮ ਲੈਂਡਰ ਤੇ ਕੁੱਲ ਕਈ ਕੈਮਰੇ ਲੱਗੇ ਹਨ:
- Hazard Detection Cameras (2) — ਜੋ ਸਤ੍ਹਾ ਦੇ ਟੋਇਆਂ ਅਤੇ ਪੱਥਰਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਦੇ ਹਨ।
- Position Detection Camera ਅਤੇ Horizontal Velocity Camera — ਜੋ ਲੈਂਡਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਤੇ ਹਿਲਚਲ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਦੇ ਹਨ।
- Rover Navigation Cameras — ਜਿਹੜੇ ਚੰਦ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਦਾ 3D ਮੈਪ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਜਦੋਂ ਲੈਂਡਰ ਚੰਦ ਵੱਲ ਉਤਰਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਕੈਮਰੇ ਕੁਝ ਸੌ ਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੋਂ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਪੱਥਰ ਜਾਂ ਢਲਾਣ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ AI ਸਿਸਟਮ ਉਸਨੂੰ “ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਖੇਤਰ” ਵਜੋਂ ਚਿੰਨ੍ਹਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੈਂਡਰ ਨੂੰ ਨੇੜੇ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਖੇਤਰ ਵੱਲ ਮੋੜ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
🌈 ਰੰਗੀਨ ਕੈਮਰੇ ਕਿਉਂ ਘੱਟ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ
ਰੰਗੀਨ ਕੈਮਰਾ ਹਰ ਪਿਕਸਲ ਲਈ ਤਿੰਨ ਮੁੱਲ (R-G-B) ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਲਈ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੈਮੋਰੀ ਤੇ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਪਾਵਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
AI ਕੈਮਰੇ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਫ਼ੈਸਲੇ ਲੈਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ — ਇਸ ਲਈ ਕਾਲੇ-ਚਿੱਟੇ ਚਿੱਤਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗੀ ਹਨ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵੀ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਕੋਈ ਫਿਲਟਰ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨੂੰ ਰੋਕਦੇ ਨਹੀਂ।
🌒 ਚੰਦ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਸਲੇਟੀ ਕਿਉਂ ਹੈ
ਚੰਦ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਸਲੇਟੀ ਰੰਗ ਉਸਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੀ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰੀ ਕਾਰਨ ਹੈ।
ਚੰਦ ਤੇ ਨਾ ਮੀਂਹ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਹਵਾ ਚੱਲਦੀ ਹੈ, ਨਾ ਹੀ ਜੀਵ ਜੰਤੂ ਹਨ — ਇਸ ਲਈ ਉੱਥੇ ਰਸਾਇਣਕ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆਵਾਂ (oxidation, weathering) ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ।
ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਰੰਗ ਲੋਹੇ, ਮੈਂਗਨੀਜ਼, ਕਾਰਬਨਿਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਅਤੇ ਮੌਸਮੀ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨਾਲ ਬਦਲਦਾ ਹੈ।
ਪਰ ਚੰਦ ਤੇ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ — ਇਸ ਲਈ ਉਸਦੀ ਮਿੱਟੀ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਸਲੇਟੀ ਤੇ ਧੁੰਦਲੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
🪐 ਨਤੀਜਾ
ਚੰਦ ਦੀਆਂ ਕਾਲੀਆਂ ਤੇ ਚਿੱਟੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਕਿਸੇ ਕਮੀ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਵਿਗਿਆਨਕ ਚੋਣ ਹਨ।
ਕਾਲੇ-ਚਿੱਟੇ ਕੈਮਰੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਲੈਂਡਰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਚੰਦ ‘ਤੇ ਉਤਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਅਤੇ ਚੰਦ ਦਾ ਅਸਲ ਰੰਗ — ਸਲੇਟੀ — ਉਸਦੀ ਸੁੱਕੀ, ਬਿਨਾਂ ਮੌਸਮ ਵਾਲੀ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਅਸਲ ਪਛਾਣ ਹੈ।