ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਦਭੁਤ ਹੈ। ਇਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦੇਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ — ਸਰੀਰ ਅੰਦਰ ਪੱਥਰੀ ਬਣ ਜਾਣਾ। ਅਕਸਰ ਲੋਕ ਗੁਰਦੇ ਦੀ ਪੱਥਰੀ ਜਾਂ ਪਿੱਤੇ ਦੀ ਪੱਥਰੀ ਬਾਰੇ ਸੁਣਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੱਥਰੀਆਂ ਬਣ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ?
ਇਹ ਪੱਥਰੀਆਂ ਕਿਵੇਂ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ, ਕਿਹੜੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਣ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਕੀ ਉਪਾਅ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ — ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ।
💧 ਗੁਰਦੇ ਦੀ ਪੱਥਰੀ ਕਿਵੇਂ ਬਣਦੀ ਹੈ?
ਮਾਹਿਰਾਂ ਮੁਤਾਬਕ, ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਹਰ 10 ਵਿੱਚੋਂ ਲਗਭਗ 1 ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕਿਡਨੀ ਸਟੋਨ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪੱਥਰੀ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਖੂਨ ਵਿੱਚੋਂ ਫਿਲਟਰ ਹੋ ਕੇ ਪਿਸ਼ਾਬ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਆਕਸਾਲੇਟ ਦੇ ਕਣਾਂ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਨਾਲ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਕਣ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਹ ਜਮ ਕੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਪੱਥਰ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਪੱਥਰੀਆਂ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ — ਇੱਕ ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ — ਜਾਂ ਵੱਡੀ, ਇੱਕ ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਆਕਾਰ ਦੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਪੱਥਰੀਆਂ ਤਾਂ ਹਿਰਨ ਦੇ ਸਿੰਗਾਂ ਜਿਹੇ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਟੈਗਹੋਰਨ ਕੈਲਕੂਲਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
⚠️ ਕਦੋਂ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਬਣਦੀ ਹੈ ਪੱਥਰੀ?
ਕਿਡਨੀ ਸਟੋਨ ਤਦ ਖਤਰਨਾਕ ਬਣਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਯੂਰੇਟਰ (ਕਿਡਨੀ ਤੋਂ ਮਸਾਨੇ ਤੱਕ ਪਿਸ਼ਾਬ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਨਲੀ) ਵਿੱਚ ਫਸ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਪਿਸ਼ਾਬ ਦਾ ਰਾਹ ਰੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਪਿੱਠ ਤੇ ਪੇਟ ਵਿੱਚ ਤੀਖ਼ਾ ਦਰਦ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਨਾਲ ਕਿਡਨੀ ਵਿੱਚ ਪਿਸ਼ਾਬ ਜਮ੍ਹਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਦਾ ਖਤਰਾ ਵੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
🩸 ਪਿੱਤੇ ਦੀ ਪੱਥਰੀ — ਗਾਲਸਟੋਨਸ
ਗਾਲਸਟੋਨ ਵੀ ਬਹੁਤ ਆਮ ਹਨ। ਇਹ ਪਿੱਤੇ ਦੀ ਥੈਲੀ (ਗਾਲਬਲੈਡਰ) ਵਿੱਚ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਚਰਬੀ ਹਜ਼ਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਕੋਲੈਸਟ੍ਰੋਲ ਜਾਂ ਰੰਗਦਾਰ ਪਦਾਰਥ (ਪਿਗਮੈਂਟ) ਦੇ ਜਮ ਜਾਣ ਨਾਲ ਇਹ ਪੱਥਰੀ ਬਣਦੀ ਹੈ।
ਜਦੋਂ ਇਹ ਪੱਥਰੀਆਂ ਪਿੱਤੇ ਦੀ ਨਲੀ ਵਿੱਚ ਫਸ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਪੇਟ ਦਰਦ, ਮਤਲੀ, ਪੀਲੀਆ ਅਤੇ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਲਸਟੋਨ ਬਣਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਮਰਦਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ 40 ਸਾਲ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉਮਰ ਵਾਲੀਆਂ ਵਿੱਚ।
😬 ਲਾਰ ਦੀ ਪੱਥਰੀ — ਸੈਲਿਵਰੀ ਸਟੋਨ
ਇੱਕ ਹੋਰ ਘੱਟ ਜਾਣੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ਲਾਰ ਦੀ ਪੱਥਰੀ। ਸਾਡੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਲਾਰ ਤਿਆਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਨਰਮ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਜਦੋਂ ਇਸ ਲਾਰ ਵਿੱਚ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ, ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਫਾਸਫੇਟ ਦੇ ਕਣ ਜਮ੍ਹਾ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਹ ਛੋਟੇ ਪੱਥਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਨਾਲ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਸੋਜ, ਦਰਦ ਅਤੇ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਮੂੰਹ ਤੋਂ ਬਦਬੂ ਵੀ ਆਉਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ।
🧠 ਟੌਨਸਿਲ ਦੀ ਪੱਥਰੀ
ਟੌਨਸਿਲ ਸਟੋਨ (ਟੌਨਸਿਲੋਲਿਥ) ਵੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਆਮ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਟੌਨਸਿਲ ਦੇ ਛੋਟੇ ਖੱਡਿਆਂ (ਕ੍ਰਿਪਟਸ) ਵਿੱਚ ਭੋਜਨ ਦੇ ਕਣ, ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਅਤੇ ਲਾਰ ਦੇ ਜਮ੍ਹਾ ਹੋਣ ਨਾਲ ਬਣਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਛੋਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਖ਼ਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਟੌਨਸਿਲ ਸਟੋਨ ਕਾਰਨ ਮੂੰਹ ਦੀ ਬਦਬੂ, ਗਲੇ ਵਿੱਚ ਦਰਦ ਅਤੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
🪨 ਹੋਰ ਅਜੀਬ ਪੱਥਰੀਆਂ
ਸਰੀਰ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੱਥਰੀਆਂ ਬਣ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ —
- ਨਾਭੀ ਵਿੱਚ ਓਮਫਾਲੋਲਿਥ — ਚਮੜੀ ਦੇ ਮਰੇ ਹੋਏ ਸੈੱਲ ਜਮ੍ਹਾ ਹੋ ਕੇ ਸਖ਼ਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
- ਕੋਪ੍ਰੋਲਾਈਟਸ — ਆਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਖ਼ਤ ਹੋਏ ਮਲ ਦੇ ਟੁਕੜੇ, ਜੋ ਪੱਥਰ ਵਰਗੇ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
💡 ਕਿਵੇਂ ਬਚਿਆ ਜਾਵੇ?
- ਪਾਣੀ ਵਧੇਰੇ ਪੀਓ: ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਹੀ ਮਾਤਰਾ ਪੱਥਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹਥਿਆਰ ਹੈ।
- ਮੂੰਹ ਦੀ ਸਫਾਈ ਰੱਖੋ: ਟੌਨਸਿਲ ਅਤੇ ਲਾਰ ਦੀ ਪੱਥਰੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਨਿਯਮਤ ਬੁਰਸ਼ ਕਰੋ ਤੇ ਗਰਾਰੇ ਕਰੋ।
- ਚਰਬੀ ਘੱਟ ਖਾਓ: ਗਾਲਸਟੋਨ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਤੇਲ-ਚਰਬੀ ਵਾਲੇ ਖਾਣੇ ਘਟਾਓ।
- ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਆਕਸਾਲੇਟ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਘਟਾਓ: ਪਾਲਕ, ਰੂਬਾਰਬ, ਡੇਅਰੀ ਉਤਪਾਦ ਵਗੈਰਾ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਸੰਤੁਲਿਤ ਰੱਖੋ।
🏥 ਜੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪੱਥਰੀ ਹੈ ਤਾਂ?
ਜੇਕਰ ਪੱਥਰੀ ਛੋਟੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪਿਸ਼ਾਬ ਰਾਹੀਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਵੱਡੀ ਪੱਥਰੀ ਦੇ ਲਈ ਡਾਕਟਰੀ ਇਲਾਜ, ਐਂਡੋਸਕੋਪੀ ਜਾਂ ਸਰਜਰੀ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਕਈ ਮਾਹਿਰ ਨਿੰਬੂ ਜਾਂ ਹੋਰ ਖੱਟੇ ਫਲ ਚੂਸਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਲਾਰ ਬਣਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਧਾ ਕੇ ਸੈਲਿਵਰੀ ਸਟੋਨ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
🧬 ਨਤੀਜਾ
ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਪੱਥਰੀਆਂ ਡਰਾਉਣੀਆਂ ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਚੰਗੀ ਖੁਰਾਕ, ਸਾਫ਼ ਸਫਾਈ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਠੀਕ ਮਾਤਰਾ ਰੱਖ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਮਾਹਿਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ — “ਥੋੜੀ ਜਿਹੀ ਸਾਵਧਾਨੀ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਪੱਥਰੀ ਦੇ ਜੋਖ਼ਮ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਘਟਾ ਸਕਦੇ ਹੋ।”